دکتر محمود عباسی
معاون حقوق بشر و امور بین الملل وزیر دادگستری

پدیده کودکان کار و خیابان یکی از معضلات گریبانگیر در شهرهای بزرگ است . عواملی مانند نهادهای اجتماعی از جمله خانواده و مدرسه،فقر اقتصادی، آسیب زا بودن محلات حاشیه نشینی که این کودکان در آن سکنا می گزینند، فقدان نظارت کافی از سوی سازمان های مسئول،تک سرپرستی و نداشتن شغل سرپرست همه و همه دست به دست هم داده اند تا پدیده کودکان کار و خیابان به عنوان مشکلی صعب العبور در شهرهای بزرگ کشور خودنمایی کند .
ا- کودکان کار
کودکان کار به کودکان کارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند که این امر آن‌ها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی‌بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آن‌ها را تهدید می‌کند. کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی فعالیتی استثماری تلقی می‌شود .
کار کودکان بسیار معمول است و می‌تواند شامل کار در کارخانه، معدن، روسپی‌گری، کشاورزی، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی (مانند فروش غذا) یا کارهای نامتعارف باشد. ناپذیرفتنی‌ترین شکل‌های کار کودکان استفاده نظامی از کودکان و تن‌فروشی کودکان است. موارد کم‌تر جنجالی و معمولاً قانونی (با بعضی محدودیت‌ها) شامل کار کشاورزی در ایام تعطیلی مدرسه (کار فصلی)، کسب و کار خارج از ساعات مدرسه و همچنین بازیگری یا آوازخوانی کودکان می‌باشد .
2- کودکان خیابان
کودکان خیابان فقط کودکان بی سرپرست نیستند بلکه بالعکس، غالباً توسط والدین خود و به خاطر فقر اقتصادی برای امرار معاش به فروش کالاهای جزئی در خیابان اقدام می نمایند .
سوءاستفاده های متعدد اعم از جنسی، اقتصادی، استثمار کودکان خیابان، بیگاری، فقر، گرسنگی، اعتیاد به مواد مخدر یا به هر نوعی دست داشتن در توزیع مواد مخدر و دیگر کارهای خلاف از زمره جرائم و سوءاستفاده هایی است که از این کودکان می شود .
3-حمایت اجتماعی از کودکان کار و خیابان
در ایران سازمان دهی این کودکان برعهده سازمان بهزیستی است که در کنار این سازمان، انجمن ها ،طرح ها، قوانین و.... در جهت حمایت از این کودکان پیش بینی شده است که در ذیل به آن ها اشاره می شود :
3-1- طرح سلب حضانت کودکان کار از والدین
در طرح فوق الذکر مقرر شده که اگر کودکی با ویژگی خاصی، سه تا چهار بار در خیابان یا به صورت غیراستاندارد مشغول انجام کاری بوده و در مراکز بهزیستی پذیرش و نگهداری شوند و این مدت راهنمایی های لازم صورت می-گیرد، از آن والدین سلب حضانت شود و در اختیار بهزیستی قرار گیرند که مراحل نهایی این طرح در حال طی شدن است .
با اجرایی شدن این طرح از سوء استفاده از کودکان جلوگیری می شود و شمار کودکان کار تا حد قابل توجهی کاهش می یابد .
3-2- حمایت مالی، آموزشی و... انجمن های حمایت از کودکان کار و خیابان
از اهداف و فعالیت‌های اصلی انجمن های حمایت از کودکان کار می‌توان به بی‌نیاز کردن کودک کار و خانواده‌اش از کارکردن کودک، ایجاد تکیه‌گاهی امن برای کودکان قربانی آسیب‌های اجتماعی، آگاه کردن افکار عمومی درباره شرایط کودکان کار و رایزنی با مراجع و مسوولین اثرگذار در زمینه تدوین و تصویب قوانین حامی کودکان اشاره کرد .
3-3- حمایت قانونی به موجب قانون کار
به موجب ماده 79 قانون یاد شده بکارگماردن افراد کمتر از 15 سال ممنوع اعلام شده و متخلفان به جزای نقدی و حبس محکوم می شوند .
ساعت کار کودکان کارگر نیز به موجب ماده 51 همان قانون، نیم ساعت کمتر از کارگران بزرگسال است .
3-4 حمایت قانونی به موجب قانون مجازات اسلامی
هرکس طفل صغیر یا غیر رشیدی را وسیله تکدی قرار دهد به سه ماه تا دوسال حبس و استرداد کلیه اموالی که از طریق مذکور به دست آورده محکوم خواهد شد
4- توانمندسازی خانواده های کودکان کار و خیابان
طرح دیگری که کمیته امداد برای حمایت از کودکان کار و خیابان در نظر گرفته ، توانمندسازی خانواده است؛ یعنی خانواده‌ را توانمند کنند (آن هایی که به معنای واقعی مستحق هستند). تا آن هایی که واقعا خانواده‌های از کارافتاده دارند به کمیسیون پزشکی مراجعه کنند و تحت‌پوشش قرار گیرند. با توانمندسازی والدین، نیاز به کار کودکان کمتر شده و مسائل مرتبط با این کودکان کاهش خواهد یافت .

روابط عمومی اتحادیه انجمن های علمی گروه حقوق ایران