در سالگرد شهادت سردار سلیمانی به همت دفتر حقوق بشر و حقوق شهروندی وزارت دادگستری و موسسه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی: وبینار آموزشی تخصصی حقوق بشر و تروریسم برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی وزارت دادگستری در این وبینار آموزشی تخصصی که به همت اداره کل حقوق بشر و پیگیری حقوق شهروندی وزارت دادگستری و موسسه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی و با مدیریت دکتر بزرگ نیا برگزار شد دکتر محمود عباسی – معاون حقوق بشر و امور بین الملل به بررسی ابعاد حقوقی ترور سردار دلها شهید سپهبد سلیمانی و همراهان پرداخت و گفت با گرامیداشت یاد و خاطره سردار دلها و شهید ابومهندس و همراهان این جنایت بین المللی را از زوایای مختلفی می توان مورد بررسی قرار داد که تلاش می کنم به برخی ابعاد حقوقی آن بپردازم. اولین نکته :

نقض اصل احترام به حاکمیت ملی دولت‌ها و منع مداخله

برمبنای اصل احترام به حاکمیت ملی دولت‌ها و منع مداخله، کشورها متعهد شده‌اند از دخالت و استفاده از زور در امور داخلی همدیگر اجتناب ورزند. و به حاکمیت ملی یکدیگر احترام بگذارند.

بررسی رویه شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز این مهم را به اثبات می‌رساند که اصل احترام به حاکمیت سرزمینی دولت‌ها خدشه‌ناپذیر بوده و تنها در جهت اعاده صلح و امنیت بین‌المللی می‌توان (آن‌هم به‌صورت موقت) محدودیت‌هایی در این راستا اعمال کرد.

در پی اقدام آمریکا در ترور فرماندهان نظامی عراق و ایران، عادل عبد المهدی، نخست‌وزیر عراق تصریح کرده است: «ترور مقامات بلندپایه عراقی یا ترور مقامات کشوری دوست نقض آشکار حاکمیت عراق به شمار می‌رود.»

چراکه این حمله تجاوز به حریم حاکمیت سرزمینی عراق است. عراق به‌عنوان یک کشور مستقل که دارای دولت مستقل بوده و یکی از اعضای سازمان ملل متحد است؛ مثل هر کشور دیگر دارای حق حاکمیت است. اقدام هوایی آمریکا برای تدارک ترور و ورود به حریم هوایی عراق، نقض حق حاکمیت دولت و ملت عراق است.

شایان‌ذکر است که حمله مسلحانه به مسئولین و دولتمردان یک کشور در زمره حمله به حاکمیت آن کشور تلقی می‌گردد؛ خواه این افراد نظامی باشند یا غیرنظامی؛ لذا اقدام اخیر آمریکایی‌ها در حمله به اتومبیل حامل سردار سلیمانی و همراهان ایشان در مرحله اول ناقض اصل احترام به حاکمیت ملی دولت عراق و به‌تبع آن ناقض اصل عدم‌مداخله است.

اقدام نیروهای آمریکایی در هدف قرار دادن فرماندهان نظامی دو کشور ایران و عراق در خاک عراق،
مداخله نامشروع، نقض حاکمیت عراق و نقض حاکمیت ایران تلقی می‌گردد. ازآنجاکه فرماندهان نظامی رده‌بالا در هر کشور ثالثی که باشند، نمادی از حاکمیت کشور فرستنده تلقی شده و می‌بایست مصون از هرگونه تعرضی قرار گیرند، انجام عملیات اجرایی ترور در خاک عراق توسط آمریکا علیه این فرماندهان، علاوه بر نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشور و امنیت ملی عراق، قابلیت پیگیری و تعقیب حقوقی از سوی دولت عراق را دارد.

حمله به‌مثابه‌ی تجاوز و دفاع نامشروع

حمله آمریکا به فرمانده ارشد ایران و همراهانش، در قالب حقوق توسل به‌زور و حقوق درگیری‌های مسلحانه به‌هیچ‌وجه قابل توجیه نیست. بر اساس قوانین جاری بین‌المللی حکومت‌ها زمانی می‌توانند متوسل به حمله نظامی شوند که حمله‌ای تهدید‌آمیز پیش رو بوده و راه دیگری برای مقابله و دفع آن وجود نداشته باشد، حتی در این صورت نیز اقدام موردنظر (حمله) باید متناسب با شرایط انجام شود. زمانی استفاده از نیروی مهلک لازم به نظر می‌رسد که تهدید آنی و فراگیر بوده و گزینه دیگری برای پاسخگویی به آن وجود نداشته باشد و یا زمان پاسخگویی به آن محدود باشد.

ازآنجاکه جمهوری اسلامی ایران، حمله مسلحانه‌ای را که توجیه‌گر توسل به اصل ۵۱ منشور سازمان ملل بوده باشد، علیه آمریکا صورت نداده است. از طرف دیگر میان ایران و آمریکا، حالت جنگ مسلحانه‌ای وجود نداشته است تا قوانین جنگی که در زمان هدف‌گیری نظامیان دشمن، موجه و مشروع است، حاکم گردد.

براین اساس، حمله صورت گرفته به فرمانده ارشد نظامی ایرانی، از این شرایط قانونی و مشروع برخوردار نبوده است و اتهامات وارده به سردار ایرانی و ذکر سوابق او، به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند توجیه‌گر قانونی ترور ایشان و عمل به دفاع مشروع توسط آمریکا باشد. اقدام به از میان‌بر داشتن شهید قاسم سلیمانی، فرمانده نظامی و عالی‌رتبه ایرانی، نه‌تنها اقدامی غیرقابل‌قبول بلکه نقض قوانین و هنجارهای بشردوستانه است. اقدامی که به‌هیچ‌عنوان دفاع مشروع نبوده و به معنای بارز و آشکار تجاوز است.

حمله به کاروان شهید سلیمانی مصداق بارز تروریسم دولتی

یکی از دفاعیات حقوقی که ممکن است آمریکا در ترور به آن استناد کند، توسل به دیدگاه غیرقانونی «ترور هدفمند» است که سال‌ها از سوی این کشور و رژیم صهیونیستی مورداستفاده و استناد قرارگرفته است. غیرقانونی بودن این دیدگاه به‌قدری روشن است که بارها از سوی دولت‌ها، گزارشگران حقوق بشر و حقوقدانان بین‌المللی مورد نکوهش قرارگرفته است.

کالامار گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل، در رشته توییت های خود در این خصوص اشاره داشته که اقدام به ترور هدفمند، هیچ انطباقی با حملۀ قریب‌الوقوعی ندارد که حقوق بین‌المللی برای توجیه اقدام در جهت دفاع از خود ضروری می‌داند. از منظر کالامار استفاده از پهپادها و سایر تجهیزات نیز برای ترور هدفمند به‌هیچ‌وجه قانونی نیست. بر اساس قوانین بین‌الملل حقوق بشر استفاده از تسلیحات مرگبار تنها زمانی می‌تواند مورداستفاده قرار بگیرد که برای دور کردن یک تهدید جدی به این تجهیزات نیاز اساسی وجود داشته باشد.

آنچه مشخص است، آمریکا با این ترور هدفمند، فرماندهانی را هدف قرار داده که در طول سال‌های گذشته ضربات سنگینی به تروریست‌های داعش وارد نموده بودند. هدف قرار دادن سردار سلیمانی، ابو مهدی مهندس و همراهانشان، مصداق بارز تروریسم بین‌الملل است.

به‌عبارت‌دیگر، آمریکا در حالی اقدام به هدف‌گیری مستقیم و کشتار سردار قاسم سلیمانی و ابو مهدی مهندس و همراهانشان کرده که دولت‌های آمریکا و عراق و ایران، به‌رغم همه بحران‌های روابط میان ایران و آمریکا، در جنگ نیستند، لذا این حمله و کشتار، مصداق بارز ترور» است و جنایت تروریسم دولتی از سوی دولت آمریکا صورت گرفته است.اگر از منظر حقوق بین‌الملل بشردوستانه نیز موضوع را ملاک قرار دهیم، به دلیل اینکه ایران و آمریکا به‌صورت رسمی در جنگ باهم نیستند، لذا هدف گرفتن یک مقام ایرانی، آن‌هم به‌صورت آگاهانه، به‌عنوان یک رفتار در زمان جنگ تلقی نشده، بلکه به‌صورت قطعی این‌یک اقدام تروریستی است.

توسل به زور غیر قانونی آمریکا علیه ایران

از نظر توصيف حمله سوم ژانويه عليه ايران، بي ترديد بايد حمله را يك <<توسل به زور>> مغاير منشور سازمان ملل متحد و حقوق بين الملل عرفي دانست. بند 2 ماده 4 منشور به صراحت هرگونه توسل به زور عليه حاكميت، تماميت ارضي، استقلال سياسي و مغاير با اهداف منشور را ممنوع كرده است. اين توسل به زور نه تنها عليه حاكميت عراق است بلكه حاكميت ايران را نيز هدف قرار داده است. نيروهاي مسلح يك كشور و به ويژه سران آن، صرف نظر از اينكه در كجا باشند، مهم ترين نماد حاكميت يك كشور به شمار رفته و حمله به آنها نقض حاكميت دولت به شمار مي رود.

نقض حقوق بشر و حق حیات

تجاوز آمریکایی‌ها در حمله به کاروان سردار سلیمانی؛ ناقض اصل احترام به رعایت حقوق بشر و حق حیات نیز است، زیرا علاوه بر به قتل رساندن شهیدان سلیمانی و ابو مهدی مهندس، جان افراد بی‌گناه دیگری نیز در این حمله گرفته شد که هیچ اتهامی متوجه آن‌ها نبوده است.

ازجمله قواعد حقوق بشری که می‌توان در این رابطه موردبررسی قرارداد، بند 1 ماده 6 میثاق حقوق مدنی و سیاسی در رابطه با حق حیات است، محرومیت از حق حیات افراد، حتی در زمان مخاصمات مسلحانه نیز ممنوع است و به‌عنوان حق اساسی انسانی شناخته‌شده است.

بر اساس قانون بین‌المللی حقوق بشر استفاده از نیروی مهلک عامدانه و یا بالقوه تنها زمانی الزام‌آوراست که فرد یا افراد موردنظر تهدیدی قریب‌الوقوع برای حیات انسان‌های دیگر به شمار آیند؛ بنابراین ازآنجاکه حمله قریب‌الوقوع و در حین انجامی از جانب سردار سلیمانی صورت نگرفته بوده است و سند موثقی نیز در این مورد وجود ندارد تا طرف آمریکایی برمبنای آن ادعا کند که ضرورت ایجاب می‌کرده برای حفظ جان خود به‌سرعت برای دفع خطر وی وارد عمل شوند، لذا محروم کردن سردار سلیمانی و همراهانش از حق حیات، با توسل به راهبرد ترور هدفمند از سوی آمریکا، اقدامی خودسرانه و غیرقانونی و نامشروع است. اقدامی که از آن می‌توان به‌عنوان نقض اصول اساسی حقوق بین‌الملل ازجمله منع سلب حیات به‌عنوان قاعدی آمره و متعاقب آن نقض حقوق بشر دانست.

معاون حقوق بشر و امور بین الملل وزیر دادگستری در جمع‌بندی سخنان خود گفت :

بی‌تردید حمله آمریکا در سوم ژانویه 2020 در خاک عراق، به سردار شهید سلیمانی و همراهانش، اقدامی است که فاقد هرگونه عنصر قانونی و حقوقی بوده و با بسیاری از اصول و قواعد حقوقی حاکم در نظام بین‌الملل، در تضاد بوده که مهم‌ترین آن، توسل به‌زور غیرقانونی است. حمله‌ای که مصداق بارز تروریسم بین المللی و در مغایرت آشکار با منشور سازمان ملل متحد (به‌ویژه بند 2 ماده 4 مبتنی بر منع هرگونه توسل به‌زور علیه حاکمیت، تمامیت ارضی، استقلال سیاسی کشورها)، نقض حقوق بین‌الملل عرفی و قواعد آمره بین‌الملل و نقض حقوق بشر بوده است.

ازآنجاکه ازنظر حقوقی هیچ نوع درگیری مسلحانه‌ای در زمان این حمله میان آمریکا و ایران وجود نداشته است و همین وضعیت میان آمریکا و دولت عراق نیز صادق بوده است. بنابراین هدف قرار دادن فرماندهان نظامی ایران و عراق را به‌هیچ‌وجه نمی‌توان به‌عنوان هدف و اقدام دفاعی مشروع از سوی آمریکا پذیرفت.

سردار شهید سلیمانی در قالب همکاری بین‌الدولی ایران و عراق برای مبارزه با تروریسم به عراق تردد داشت و ازاین‌جهت حضور نظامی وی در خاک کشور عراق، با هماهنگی و رضایت دولت بغداد بوده است. ازآنجاکه سردار سلیمانی مقام ارشد نظامی جمهوری اسلامی ایران بوده و بالطبع در مأموریت‌های خارجی، از مصونیت‌های شناخته‌شده و مرسوم در کشور عراق برخوردار بوده است لذا حمله صورت گرفته آمریکا به او و همراهانش در خاک عراق، استقلال سیاسی و حاکمیت ملی دولت‌ عراق را که در منشور سازمان ملل متحد و نیز در اسناد و مدارک معتبر بین‌المللی به‌عنوان اصول بنیادین و مرتبط با قواعد آمره بین‌المللی مورد تأکید قرارگرفته است،، توأمان نقض نموده است.

در این وبینار دکتر دیهیم، دیپلمات بازنشسته وزارت امور خارجه و استاد دانشگاه رضوی مشهد ابعاد حقوق بین المللی شهادت سپهبد سلیمانی را طرح و مورد بررسی قرار داد. ایشان ضمن بررسی اسناد حقوق
بین الملل، درخصوص ترور دانشمندان هسته ای عنوان داشتند ترور دانشمندان به نوعی جنایت علیه بشریت محسوب می شود. چرا که شاید در ابتدا اینگونه به نظر برسد که انرژی هسته ای صرفاً در زمینه های نظامی کارایی دارد. در صورتی که اینگونه نیست و در سایر حوزه ها مانند درمان و سلامت کارایی های منحصر به فردی دارد.

در ادامه جلسه خانم دکتر شهره پیرانی، استاد دانشگاه و همسر شهید رضایی نژاد ( دانشمند هسته ای ) نیز به ایراد سخنرانی پیرامون تأثیر تروریسم بر خانواده قربانیان و روایت شهادت دکتر رضایی نژاد پرداختند. شهید داریوش رضایی نژاد یکی از شهدای هسته ای کشور است که در اول مرداد 1390 توسط سرویس جاسوسی رژیم صهیونیستی ( موساد)، در مقابل چشمان یگانه دخترش آرمیتا و همسرش با ضرب گلوله به شهادت رسید.

یکی از مباحث مهم در حوزه تروریسم، بحث بهداشت و سلامت روان بازماندگان و خانواده قربانیان است که به طور مبسوط توسط آقای علیرضا طاهری، مدیرعامل موسسه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی ارائه شد. رفتارهای تروریستی دلایل متفاوتی دارند که معمولاً ریشه در حسرت های زندگی فردی و فروریختگی شخصیتی افراد داردکه بین مرگ در رهایی و افتخار ملکوتی می بینند. ذهن کسی که دست به جنایت می زند، دنیایی پر از هیجانات و توهمات ضد اجتماعی است. اینگونه انسانها خود را در همه زمینه ها قربانی شرایطی در زندگی می دانند که آن را ناعادلانه قلمداد می کنند. پندار آنها این است که دیگران جرثومه های پلیدی هستند که آنها را مثل سایه تعقیب می کنند و باعث وبانی محرومیت و عدم تلاش و پیشرفت آنها محسوب می شوند. این توهم و تلین ناامیدی حس انزجار پایدار در دنیای ذهنیت آنها ایجاد می کند.

روابط عمومی اتحادیه انجمن‌های علمي گروه حقوق ایران